پیشینه سیاسی حضور خاندان علم درولایت قاین

#۰۰۰۰ff;”>پیشینه سیاسی حضور خاندان علم درولایت قاین

عده ای حضور نظامی سر دودمان خاندان علم(امیر اسماعیل خان) را،که ازسوی نادرشاه،مدتی امارت سیستان را به دست گرفته بود،به معنی امارت اوبرقاین دانسته اند؛

وبر همین اساس پیشینه حکومت خاندان علم را تا آخرین نفس های شاهان صفویّه کشانده اند.درحالی که شغل نظامی اورا نباید با شغل سیاسی اش که فرمانروایی برقاین باشد،

باهم تلفیق نمود و نمیتوان پیشینه حکومت این خانواده را به دوره صفویّه رساند.آنچه بر مبنای روایت تاریخ مسلم استا این است که وی یک فرمانده نظامی درسپاه نادر بوده وبس.

آنگاه ازسوی نادر به حکومت سیتان وفراه رسیده است.ازامارت او برقاین خبری نیست وبیش ازاین درنابع موجود(تا این زمان) هیچ روایتی دال برامارت امیر اسماعیل درولایت قاین  وجود ندارد.

پس ازپنجاه سال که ازاین تاریخ گذشته، فرزند اورا به اسم امیر علم خان در تاریخ قاین می بینیم واینکه او دربیرجند مستقر شده وبه امارت پرداخته است.

دراین دوره که آنرا آغاز حکومت خاندان علم درولایت قاین میدانم،هنوز شهر قاین وبرخی ازنقاط زیرنفوذ وی قرارنگرفته بود.

چنین به نظر میرسد که او خودسرانه خودرا در این منطقه امیر خوانده بود.با روی کارآمدن  سلسله شاهان قاجاریّه، نخستین امیر رسمی قاین(که مورد تایید دولت مرکزی قرار داشت) امیراسد الله است.

*یکی ازپژوهشگران معاصر نوشته:«تا زمان صفویه، اطلاع دقیقی از این خاندان در دست نیست. در این زمان است که از امیر‌ اسماعیل‌خان خزیمه به‌عنوان بزرگ و بنیانگذار این خاندان نام برده می‌شود.

وی سرپرستی خاندانش و نیز حکومت قاین را عهده‌دار بوده و در زمان نادر شاه نیز حضور داشته است.

پس از وی، فرزندش امیرعلم‌‌خان اول، امور را بر عهده گرفت. نام علم، برگرفته از نام این فرد و آن نیز به دلیل کفایت و تلاش جدی او در بالا بردن نام این خاندان است.

وی در دوران زندیه، در منطقه جنوب خراسان، حضوری همیشگی داشت و پس از وی، فرزندش، امیر‌علی‌خان خزیمه، حکمران قاین شد. در دوران قاجار نیز فرزند امیرعلی، امیر‌علم‌خان دوم به حکومت آنجا رسید.

سپس فرزندش امیر‌اسدالله‌خان به قدرت رسید. به همین ترتیب پس از او قدرت به فرزندش، امیر‌علم‌خان سوم، حشمت‌الملوک (پدر محمدابراهیم علم) واگذار شد».

(ابراهیم علم ،معصومه جمشيدی،پژوهشکده باقر العلوم)

در رابطه با پیشینه سیاسی حضور خاندان علم درولایت قاین *پژوهشگر دیگری نوشته:«عمده فعاليت اين خاندان از زمان افشاريه شروع مي شود.

شرکت امير اسماعيل خزيمه در سپاه نادر شاه افشار و همراهي در لشکرکشي هاي وي، حاکميت بخشي از قاينات را براي خزيمه ها به ارمغان آورد.( آيتي، ص۱۰۳؛ شاهدي، ۱۳۷۷، ص۶).

اوج فعاليت اين خاندان در دوره قاجار به ويژه در دوره ناصري به بعد است. فعاليت هاي آن ها مصادف با تحولاتي است که در دوران قاجار شکل گرفت.

موقعيت استراتژيک خاستگاه مکاني آن ها بر اين امر صحه گذاشت.

نزديکي قاينات و سيستان به افغانستان و هند- منطقه اي که تحت نفوذ مستقيم انگلستان بود- و حفظ آن اهميت خاصي براي اين دولت داشت، نيز سياست هاي جاه طلبانه روس ها و رقابت با انگليس و ناتواني شاهان قاجار در اجراي تدابير درست در اين رقابت ها، باعث شد خاندان هاي محلي که از نفوذ ديرينه در حوزه جغرافيايي خود برخوردار بودند.

با استفاده از حمايت هاي اين دولت ها قدرت افزونتري بگيرند و خاندان علم از اين امر مستثني نبود.

قدرت يابي اين خاندان در دوره قاجار از زمان اميرعلم خان سوم (حشمت الملک) ۱۲۸۲ -۱۲۸۰ق شروع مي شود.

وي توانست اقتدار خزيمه ها را در منطقه قاينات و سيستان تثبيت کند.

از اين زمان انگليسي ها براي حل مسايل منطقه پا به ميدان مي گذارند. اختلافات مرزي ايران و افغانستان باعث شد تا نمايندگان انگليس به سرپرستي سر گلد اسميت براي حکميت در سال ۱۲۸۸ق به منطقه وارد شوند و تا حدودي نقاط مرزي مشخص شد.( شاهدي، ۱۳۷۷، ص۴۱٫)».

 (الهه محبوب، بررسي مکاتبات کنسولگري بريتانيا با شوکت الملک علم طي سال هاي ۱۳۲۳ تا ۱۳۴۳ هـ.ق خانم محبوب نوشته درآغاز مقاله اش  :«اين مقاله به بررسي نامه هاي کنسولگري انگلستان در سال هاي حکومت شوکت الملک علم در قاينات و سيستان مي پردازد و بر اساس اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوي صورت خواهد گرفت».)

*بنده نیز معتقدم،پیشینه سیاسی خاندان علم ، ازدوره نادری فراتر نمیرود واین خاندان بومی منطقه نیستند وازاعراب خوزستان(مجاور کهکیلویه وبویر احمد) اند که به اردوی نادر پیوسته ونخست درسیستان وآنگاه درقاین مستقر شده اند. نخستین کسی که رسما فرمان حکومت محلی قاین را به دست گرفت امیرعلم خان دوم ودر دوره  لطف علی خان زند است. تاریخ نخستین سازه دفاعی ونظامی او نیز مربوط به همین دوره (۱۲۰۹ هجری قمری )است.

https://hrezapour.ir/

دربحث قاین پژوهی نیز در این رابطه روشنگری هایی شده است که میتوانید در اینجا مشاهده کنید.