در محضر استاد -یادداشت متعلم

معنی راست گویی

حضرت علی ع در نهج البلاغه می گوید: دروغ آن نیست که تو چیزی را نبینی و روایت کنی دروغ آن نیست که تو چیزی را بشنوی و بعد جور دیگری نقل کنی ، بلکه دروغ آن است که هر چه بشنوی بی تفکر در صحّت اش،بی تامل وبدون تحلیل نقل کنی .
این سخن بسیار ارزشمند است و من در همین باب برای شما توضیحاتی به عرض می رسانم :
اول-راست از راستی می آید و از آن باید راستی بزاید و کژ یعنی دروغ ، از ناراستی می آید و از آن ناراستی بر می خیزد . بنابر این شما هر وقت هر چیزی را بشنوی و نقل کنی نا راستی بر میخیزد،در میان این ها اخبار جعلی و اخبار هدفداری که دیگران به زبان شما انداخته اند وشما باید ناقل آن باشید، نیزهست وناآگاهانه ازسوی شما پخش می شود و افراد دیگری ازآن متاثر می شوند وبرای شنونده اوضاع ناجورمی شود .
حضرت علی ع گفت هر کس هر چه بشنود و روایت کند آدم دروغ گویی است . باید هر چه را می شنود همه را در ذهن خود تحلیل و تجزیه کند و اگر با دقت ورزی های عقلی ، درستی آن را تشخیص داد روایت کند . در غیر این صورت روایت نکند .
وآن حضرت اسم این قانون را رعایت گذاشته است. گفته: روایت با رعایت توام اند اگر شما می خواهید چیزی را نقل کنید رعایت هم باید در آن باشد و رعایت یعنی اینکه این سخنی که من شنیده ام آیا گوینده اش آدم درستی بود آیا خود سخن درست بود و اگر سخن درست است گوینده هم فرد راست گویی است . آیا قصد درستی هم داشت .
چه بسا یک عالم سخن خوب و نیکی بگوید درست هم باشد . و عالم هم صحیح العمل باشد ، اما بخواهد از زبان ما که عوام هستیم این سخن را به کس دیگری منتقل و یامنتشر کند؛وما ابزار یک بار مصرف او قرار بگیریم وازجهالت ما سوء استفده کند. در فضای مجازی سخنانی میخوایم یا میشنویم که سخن و گوینده هر دو خوبند ودر آن شکی نیست ولی از نیت او خبر نداریم و نا خواسته راوی چیزی هستیم که نباید بشنویم .ومهمتر اینکه نباید پخش کنیم.
برای این است که روایت شامل سه چیز می شود ۱- گوینده آدم موثقی باشد ۲- سخن راست باشد ۳- نیت وقصد گوینده از انتقال آن به شنونده درست باشدو از انتقال گفته غرض مصلحانه عقلایی داشته باشد و این خیلی مهم است .
تا حدودی توانستم سخن حضرت علی ع را شرح دهم اینک داستانی از سعدی نقل می کنم که در فهم مطلب به ماکمک می کند
روزی اسیری را نزد پادشاهی آوردند و حکمش اعدام بود پادشاه قرار بود شاهد صحنه اعدام او باشد ، آن فرد با لهجه متفاوت خود شروع کرد به سقط گویی یعنی حرف های رکیک و زشت ،و ترسی نداشت چون در آستانه مرگ بود .
پادشاه رو به وزیرش کرد و گفت این مرد چه می گوید . وزیر گفت قربان مدح و ستایش شما را می کند و آیه ای از قران را« والعافین عن النّاس» هم به نقل از فرد خواند که مضمونش این بود ، مومنین کسانی هستند که عفو می کنند
وزیر دیگر که نیت فاسدی داشت گفت این وزیر که قبولش دارید و به شما خیلی نزدیک است ، دروغ گفت . و این فرد به شما بد و بیراه می گفت .
پادشاه گفت دروغِ مصلحت آمیز آن وزیر بهتر از راست فتنه انگیزتو بود در دروغ او مصلحتی بود و در راست تو مضرتی.
نتیجه این که وزیر اول راست گفت . چون فرد در حقیقت از پادشاه انتظار عفو داشت و او را فرد بخشنده ای می دانست ولی حالا او را اینچنین نیافته بود و دراین رفتارش این را انتقال می داد .
و این وزیر ظاهر را نمی دید و خواهان عذاب فردی که به جد بخشش سلطان را می خواست نبود .وقتی در جامعه این موارد را ببینیم متوجه می شویم راست چه هست و دروغ چه ؟
دروغ آن است که ما همین جوری بشنویم و منتشرش کنیم مخصوصا در فضای مجازی .وم نشر مطالب را بدون تامل اشتباه می دانم ؛و این یعنی کژروی و ضلالت چون بدون فکر انتقال داده شده است . حرف زدن ها هم همین گونه اند .حرف هم که می زنی باید تبعات حرفت را در نظر بگیری.
ما خیلی وقت ها راست می گوییم ولی دروغ هم می گوییم فرضا ما هر روز صبح سر کلاس درس حاضر می شویم حالا ده روز حاضر نشدید.تصمیم داشتید مشتاق هم بودید ولی عمل شما آن را تکذیب کرد .
یا می گویند این کار را انجام میدهم ولی انجام نمی دهد . خلف وعده یکی از شاخه های دروغ است؛و خلف وعده به فرزندان،مصداق بارز دروغ گویی محسوب میشود. شمادر عمل کردن به قولی که به آن ها داده اید، نا راست اید . آن ها راحت تر این مفهوم را می فهمند که شما ان حرف را به دروغ و بدون پشتوانه زده اید.
افرادی که حرف بی پشتوانه میزنند و مثلا می گویند دوستت دارم و … دروغ می گویند .
هر چند افرادی هم هستند که ظاهر شنواندو از این دروغ خوششان می آید و اگر به آن ها دروغ نگویی زندگی شان خوش نیست . اگرچه من سعی کرده ام به افرادی که دروغ خورند دروغ نگویم .(یک مثال درباره خودم : سفر به کانادا و مقابل آن احتیاج به هزینه نان که هر دو راست و حقیقت بود ، باورش به مخاطبانم مربوط بود).
برخی دروغ مصلحتی دردعواهای خانوادگی را درست می دانند ولی من حرف نمیزنم و چیزی نمی گویم و حاضر به دروغ هم نیستم که به دروغ بگویم خانم یا اقا این را گفت . از حرف هایشان آن راست ها را می گویم بقیه را نمی گویم
این جا مصلحت آمیز بخواهیم صحبت کنیم آن قسمت هایی که راست و حقیقت است را می گوییم و به بقیه کاری نداریم.اذکرو موتاکم بالخیر همین را میگوید.
افرادی می گویند دروغ چند جا جایز است.اول در جنگ (در حالی که اصحاب پیغمبر در چنگ دروغ نگفتند) دوم برای صلح بین افراد وسوم اینکه شوهر به زنش دروغ بگوید مثلا زمان خواستگاری در مورد دارایی هایش دروغ بگوید.میگویند این دروغ ها جایز است، چون مصلحت دارد. امااین سه موردبرخلاف سخن حضرت علی است وازنظر ازنظر دقیق علمی من هیچ مبنایی ندارد .
شبی که به لیلت المبیت معروف شده و پیامبر از مکه گریخت وروی به جانب مدینه نهاد، همه جا محاصره شده بود . تدبیر براین شد که حضرت علی در بستر حضرت محمد بخوابد و حضرت محمد را ابوبکر در کیسه ای به بیرون ببرد این کار را ابوبکر انجام داد . او را دیدند و پرسیدند چه می بری گفت محمد را در کیسه کرده ام . برای همین است که می گویند ابوبکر صدیق ، سران مکه بعد از دیدن حضرت علی دربستر حضرت محمد فهمیدند که ابوبکر راست گفته است . به ابو بکر یار غار نیز می گویند چون با حضرت محمددر غاری میانه راه مکه به مدینه پنهان شده بود

. (تبدیل فایل صوتی به ورد توسط لیلا یوسف نژاد،دهم می ۲۰۲۲).